طرحواره (Schema) در روانشناسی به الگوهای فکری، باورهای عمیق و چهارچوب‌های ذهنی گفته می‌شود که از تجربیات گذشته (به‌ویژه دوران کودکی) شکل می‌گیرند و نحوه تفسیر ما از جهان، رفتارها و روابط را تحت تأثیر قرار می‌دهند. این باورها اغلب ناخودآگاه هستند و می‌توانند مثبت یا منفی باشند.
ویژگی‌های کلیدی طرحواره‌ها:
۱. پایدار و مقاوم به تغییر: به‌راحتی تغییر نمی‌کنند، حتی اگر غیرمنطقی باشند.
۲. ریشه در کودکی: معمولاً از نیازهای عاطفی برآورده‌نشده (مثل امنیت، پذیرش یا استقلال) ناشی می‌شوند.
۳. تأثیر بر رفتار: واکنش‌های هیجانی و انتخاب‌های ما را هدایت می‌کنند (مثل اجتناب از صمیمیت به دلیل ترس از طرد شدن).
مثال‌هایی از طرحواره‌های منفی (بر اساس نظریه جفری یانگ):
-
رها شدگی: ترس از اینکه نزدیکان شما را ترک کنند.
-
بی‌اعتمادی: باور به اینکه دیگران به شما آسیب خواهند زد.
-
کم‌بود: احساس بی‌کفایتی یا ناکافی بودن.
کاربرد طرحواره‌ها:
-
در درمان شناختی-رفتاری (CBT) و طرحواره درمانی برای شناسایی و تغییر باورهای ناسالم استفاده می‌شوند.
